شهر گناباد براساس شاهنامه فردوسی، عرصه جنگ و حماسه دوران اساطیری بوده است. همچنین وجود دو محوطه وسیع باستانی اروک و حصار به عنوان زیستگاه جوامع باستانی متمدن مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد نمود عینی از قدمت و ریشه های تاریخی گناباد است.




هزار و 117 رشته قنات و نیز قنات قصبه یک شاهکار بشری به عنوان نمودی از سختکوشی مردم کویر برای دست یافتن به مایه حیات در این خطه بوده که کمتر معرفی شده است.
در خصوص زمان حفر قنات قصبه شهر گناباد داستان معروف 12 رخ در شاهنامه فردوسی آن را به قبل از کیخسرو نسبت می دهد، با این حال مورخان بنیاد قنات قصبه را به دوره هخامنشی نسبت داده اند.
براساس بررسیهای میدانی، طول رشته های هشتگانه قنات قصبه 33 هزار و 133 متر و عمق مادر چاه آن 300 متر است. این قنات دارای 500 حلقه چاه، 33 کیلومتر طول و افزون بر 73 میلیون مترمکعب خاکبرداری داشته است. این قنات بعد از تحمل چندین زلزله ویران کننده و همچنین خشکسالیهای متمادی هم اینک 150 لیتر آب در ثانیه به مزارع کشاورزان سنتی و خرده مالک اهدا می کند.
قنات قصبه گناباد روزگاری از هشت رشته آب جاری بوده، ولی هم اکنون به دو رشته کاهش یافته و به گونه ای شگفت انگیز آب هر کدام از آنها 10 درجه سانتیگراد با یکدیگر اختلاف دما دارد.
رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری گناباد در مورد این قنات گفت: متأسفانه طرح جامع گردشگری برای قنات قصبه انجام نشده که در صورت تهیه طرح، قابلیت جذب گردشگران خارجی را نیز دارد.
مهندس علیرضا شناسایی افزود: فعالیت سازمانها و ارگانهایی که می توانند سرمایه گذاری کنند و مشارکت بخش خصوصی در طرحهای گردشگری بسیار ضعیف است، در صورتی که می توان با برنامه ریزی صحیح و سرمایه گذاری، بیشترین گردشگر را در بخش آب و قنات جذب کرد.
وی افزود: دفاتر مسافرتی نیز در سطح استان و کشور به راحتی گردشگران را از کنار این شهر تاریخی عبور می دهند، ولی حتی اندک اشاره ای به سابقه و آثار گرانبهای این خطه نمی کنند.
وی ادامه داد: تا جایی که توان داشته ایم نسبت به شناساندن آثار تاریخی این شهرستان تلاش کرده ایم، ولی اعتبارات و امکانات سازمان کافی نیست.
شناسایی افزود: از 250 اثر تاریخی شناسایی شده در گناباد 145 اثر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است که از این حیث رتبه دوم بعد از مشهد را دارا می باشد.